Traditional Waterproofing Techniques – ભારતીય પરંપરાગત વોટરપ્રૂફિંગ રીતો
History of Waterproofing Methods & Old Construction જૂના બાંધકામ અને વોટરપ્રૂફિંગનો ઈતિહાસ
From Old Construction to Modern Waterproofing પરંપરાગત થી આધુનિક વોટરપ્રૂફિંગ સુધીની સફર
History of Waterproofing Methods – વોટરપ્રૂફિંગ પદ્ધતિઓનો ઈતિહાસ અને પરંપરા
ભારતમાં History of Waterproofing Methods (વોટરપ્રૂફિંગ પદ્ધતિઓનો ઈતિહાસ) ખૂબ જ રસપ્રદ છે. જૂના સમયમાં જ્યારે આધુનિક RCC ટેકનોલોજી ઉપલબ્ધ નહોતી, ત્યારે ઘર અને ઈમારતોમાં પાણીનું રક્ષણ કરવા માટે વિવિધ પરંપરાગત વોટરપ્રૂફિંગ પદ્ધતિઓ અપનાવવામાં આવતી. આ પદ્ધતિઓમાં કુદરતી સામગ્રી જેવા કે ચુનો, ગુડ, તેલ, કાથ અને ઈંટના પાવડરનો ઉપયોગ થતો.આ પોસ્ટમાં આપણે એવી જ 5 Traditional Waterproofing Methods વિષે વિગતવાર જાણશું – જે ભારતના જૂના બાંધકામનો એક અગત્યનો ભાગ રહી ચુકી છે.
ટેરેસ કન્સ્ટ્રક્શનનો ઈતિહાસ: લોખંડના ગર્ડર અથવા બીમ-પથ્થર સ્લેબ સિસ્ટમ
RCC (રીઇન્ફોર્સ્ડ સિમેન્ટ કંક્રીટ) સામાન્ય બનતા પહેલા, ખાસ કરીને 1900 થી 1950 વચ્ચેના ભારતીય ઘરોમાં લોખંડી જ્વોઈસ્ટ અને પથ્થરના સ્લેબ વડે છત બનાવવાની પ્રથા હતી – જેને ગર્ડર અથવા બીમ-પથ્થર સ્લેબ સિસ્ટમ તરીકે ઓળખવામાં આવતું હતું.
આ સિસ્ટમ હવેલીઓ, પોળો, બેંગલોઝ અને સરકારી ઇમારતોમાં આજે પણ જોવા મળે છે, ખાસ કરીને મુંબઈ, સુરત અને અમદાવાદમાં. જો તમારું ઘર આ સમયગાળા દરમિયાન બનાવાયું હોય, તો તમે છતમાં મજબૂત લોખંડની ગર્ડર જોઈ હશે. આ બીમ્સ પથ્થરના સ્લેબને સપોર્ટ કરે છે, જેને પછી પ્લાસ્ટર અથવા મોઝેક વડે ઢાંકવામાં આવતું.
હવે આટલા દાયકાઓ ના સમય દરમિયાન, ગરમી, ઠંડી અને વરસાદના કારણે આ પથ્થરના સ્લેબના જોઇન્ટ્સ માં ક્રેક મોટી થતી જાય છે અને છતમાંથી પાણીનું લીકેજ સર્જે છે.
આ પોસ્ટમાં અમે આવી પરંપરાગત માળખાકીય છત માટે વોટરપ્રૂફિંગનાં પરંપરાગત અને કારગર ઉપાયો વિશે ચર્ચા કરી છે. જો તમે પ્રોફેશનલ સલાહ મેળવવા ઇચ્છો, તો તમારું ટેરેસ અને ઈન્ટિરિયરનો ટૂંકો વીડિયો રેકોર્ડ કરી અમને WhatsApp પર મોકલો: 9825585997.
અમારી ટેકનિકલ ટીમ તેને જોવા પછી તમને સંપૂર્ણ સ્ટેપ-બાય-સ્ટેપ માર્ગદર્શન આપશે.
👉 મકાનની સ્થિતિ અનુસાર છત વોટરપ્રૂફિંગ કેવી રીતે કરવું તે જાણો – Waterproofing Guide
ભારતમાં પરંપરાગત વોટરપ્રૂફિંગ પદ્ધતિઓનો ઈતિહાસ (History of Waterproofing Methods)
ભારતમાં બાંધકામના ઈતિહાસ (History of Waterproofing Methods)માં અનેક પરંપરાગત વોટરપ્રૂફિંગ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. જ્યારે આધુનિક કેમિકલ કોટિંગ્સ અને મેમ્બરેન ટેકનોલોજી ઉપલબ્ધ નહોતી, ત્યારે સ્થાનિક સ્તરે મળતા કુદરતી સામગ્રીનો ઉપયોગ કરીને છત અને ટેરેસને પાણીથી સુરક્ષિત રાખવામાં આવતું. નીચે એવી જ પાંચ પ્રસિદ્ધ જૂની વોટરપ્રૂફિંગ પદ્ધતિઓ (History of Waterproofing Methods) વિશે વિગતવાર માહિતી આપેલી છે.
આ જૂની વોટરપ્રૂફિંગ પદ્ધતિઓ ખૂબ જ સરળ હોવા છતાં, પોતાના સમય માટે અસરકારક સાબિત થતી. જોકે, તેનું ટકાઉપણું અને લાંબા ગાળાનો પ્રભાવ આજની આધુનિક વોટરપ્રૂફિંગ ટેકનોલોજી જેટલો મજબૂત ન હતો.
ચાલો હવે જાણીએ એવી કેટલીક સામાન્ય અને પ્રસિદ્ધ વોટરપ્રૂફિંગ પદ્ધતિઓનો ઈતિહાસ, જે જૂના બાંધકામમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી હતી અને આજે પણ પરંપરાગત ઈમારતોમાં જોવા મળે છે.
1️⃣ Lime Concrete (Chuno + Surkhi Mix) – ચુનો અને સુરખી મિશ્રણ
આ જૂની વોટરપ્રૂફિંગ પદ્ધતિઓમાંની એક હતી, જેમાં ચુનો (Chuno) અને સુરખી સાથે મિશ્રિત કરવામાં આવતું — સુરખી એટલે ઈંટ કે ટાઈલ્સને પીસીને બનતું પાવડર.
આ મિશ્રણથી બનેલી લાઇમ કંક્રીટની 2 થી 3 ઈંચ જાડાઈની લેયર પથ્થરના સ્લેબ પર પાથરીને સારી રીતે દબાવવામાં આવતી અને ઉપર ચુનાની પૂટટી લગાવવામાં આવતી.
આ પદ્ધતિ વડે છત પર એક ઘન અને પાણી રોકનાર સપાટી તો બનતી, પરંતુ વારંવાર સમારકામ (maintenance) કરવું પડતું અને ગરમી-ઠંડી-વરસાદના પ્રભાવ હેઠળ આ લાંબા સમય સુધી ટકી શકતી નહોતી.
2️⃣ Lime–Jaggery–Myrobalan Compound (Chuno + Gud + Bael Mix) – ચુનો, ગુડ અને બેલફળનું મિશ્રણ
આ પણ એક જાણીતી પરંપરાગત Waterproofing Method હતી. તેમાં ચુનાને ગુડ (Jaggery) અને બેલફળના રસ (Myrobalan juice) સાથે મિશ્રિત કરી એક દ્રાવણ તૈયાર કરવામાં આવતું.
આ મિશ્રણ છત અને દિવાલ પર બ્રશ વડે 2 થી 3 કોટ તરીકે લગાવવામાં આવતું. તે માઇક્રો-ક્રેક્સ (નાના ફાટેલા ભાગો) ભરીને જોડાણો સીલ કરવા મદદરૂપ થતું.
પરંતુ આ મિશ્રણમાં રહેલા કુદરતી જૈવિક ઘટકો સમય સાથે ખરાબ થવાથી તેની અસરકારકતા ધીરે ધીરે ઘટી જતી.
3️⃣ Lime + Besan + Jaggery Compound – ચુનો, બેસન અને ગુડનું મિશ્રણ
આ પદ્ધતિ ખૂબ રસપ્રદ હતી. તેમાં ચુનો, ચણાનો લોટ (Besan) અને ગુડને મિશ્રિત કરીને પેસ્ટ બનાવવામાં આવતી.
આ મિશ્રણની કુદરતી બંધન ક્ષમતાને કારણે છત પર એક ચીકણું સ્તર બનતું, જે વરસાદના પાણીની સિપેજને થોડા સમય માટે રોકી શકતું.
પરંતુ આ Old Waterproofing Method ખૂબ લાંબા સમય સુધી અસરકારક ન રહેતી, ખાસ કરીને ભારે વરસાદ પછી તેને ફરીથી લગાવવાની જરૂર પડતી, તેથી તે બહુ લોકપ્રિય ન બની.
4️⃣ Brickbat Coba Waterproofing Method – ઈંટના ટુકડાની કોબા સિસ્ટમ
આ પદ્ધતિ પરંપરાગત ટેરેસ કન્સ્ટ્રક્શનમાં ખૂબ પ્રચલિત બની. પથ્થરના સ્લેબ પર નાની ઈંટના ટુકડાઓ (brickbats) ને સિમેન્ટ મોર્ટાર સાથે પાથરીને એક ઢાળ (slope) બનાવી દેવામાં આવતી જેથી વરસાદનું પાણી ડ્રેનેજ તરફ વહી જાય.
છેલ્લે તેના પર પ્લાસ્ટરનો લેવલ લગાવી સપાટી સમાન બનાવવામાં આવતી.
આ પદ્ધતિ પાણી ઊભું ન રહે તે માટે અને થર્મલ ઇન્સ્યુલેશન માટે અસરકારક હતી, પરંતુ તેનો એક મોટો માઇનસ પોઈન્ટ એ હતો કે તે છત પર વધુ ડેડ લોડ (ભારે વજન) ઉમેરતી અને લાંબા વરસાદ બાદ તેમાં તિરાડો પડતી.
આ Brickbat Coba System, જે જૂની વોટરપ્રૂફિંગ પદ્ધતિઓનો ઈતિહાસ (History of Waterproofing Methods)નો અગત્યનો ભાગ છે, આજે પણ ગામડાં અને અર્ધ-શહેરી વિસ્તારોમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે — જ્યાં આધુનિક પોલિમર અથવા એલાસ્ટોમેરિક સિસ્ટમ્સ સરળતાથી ઉપલબ્ધ નથી.
સ્થાનિક મિસ્ત્રીઓ આ પદ્ધતિમાં નિષ્ણાત હોવાથી, તેઓ આજે પણ જૂના બંગલોઝ અને સરકારી ઈમારતોની મેન્ટેનન્સ દરમિયાન આ પદ્ધતિ અપનાવે છે.
5️⃣ Tar or Bitumen Coating – ટાર (બિટુમેન) કોટિંગ પદ્ધતિ
1950 થી 1990 દરમિયાન ભારતની સૌથી લોકપ્રિય Old Waterproofing Method હતી – ટાર કે બિટુમેન કોટિંગ.
આ પદ્ધતિમાં ગરમ બિટુમેનની લેયર લોખંડી બીમ અને પથ્થરના સ્લેબ પર પાથરીને તેના પર જ્યુટ અથવા કોટન મેશ વડે મજબૂતાઈ આપવામાં આવતી.
શરૂઆતમાં આ પદ્ધતિ સંપૂર્ણ વોટરપ્રૂફ સીલ પૂરું પાડતી, પરંતુ તેમાં અનેક ખામીઓ હતી:
ગરમી શોષી લેતી હોવાથી અંદરનું તાપમાન વધતું.
ગરમીમાં ફુલતી અને ઠંડીમાં કઠણ થતી, જેનાથી ક્રેક પડતા.
2–3 વર્ષ પછી સપાટી ખડકાયેલી બની જતી અને અસરકારકતા ઘટતી.
નીચે ભેજ ફસાઈ જવાથી સ્લેબને નુકસાન થતું.
નવી કોટિંગ જૂની ઉપર સારી રીતે ચોંટતી નહોતી, તેથી રી-કોટિંગ પહેલાં જૂની લેયર કાઢવી પડતી.
બિટુમેન ગરમ કરતા સમયે ધુમાડો અને ઝેરી વાસ ઉત્પન્ન થતો, જે આરોગ્ય અને પર્યાવરણ માટે હાનિકારક હતો.
🌧️ સમાપ્તિ
આજકાલ પણ બિટુમેન કોટિંગ પદ્ધતિ underground water tanks, basement walls, expansion joints, cement sheds અને bridge structuresમાં વપરાય છે — કારણ કે તે સસ્તી, સરળ અને જાણીતી ટેકનિક છે. આવી પરંપરાગત અને પ્રારંભિક “Old Waterproofing Methods” તેમના સમય માટે અસરકારક હતી અને ભારતમાં વોટરપ્રૂફિંગ પદ્ધતિઓના ઈતિહાસ (History of Waterproofing Methods)માં મહત્વનું સ્થાન ધરાવે છે.
પરંતુ આજના સમયમાં, નવી મટિરિયલ ટેકનોલોજી અને કેમિકલ કોટિંગ્સના વિકાસને કારણે આ પદ્ધતિઓ ધીમે ધીમે અપ્રચલિત બની ગઈ છે.આધુનિક સિસ્ટમ્સ વધુ લવચીક, ટકાઉ, પર્યાવરણમિત્ર અને લાંબા ગાળે પાણી લીકેજ અને ડેમ્પને રોકવામાં વધુ અસરકારક છે.
અમારા વોટરપ્રૂફિંગ નિષ્ણાત સાથે વાત કરો અને લીકેજના ઉપાય માટે સાચી સલાહ મેળવો.
તમારા ઘરને લીકેજ મુક્ત બનાવવા માટે Waterseal ના જ કેમિકલો પસંદ કરો – જ્યાં નવી ટેકનોલોજી અને માણસાઈનો સંગમ મળે છે.
